काळभ्रमणाचे योग ( Time Travelling ) तत्त्वज्ञान आणि चेतनेचे निसर्गरहस्य

काळभ्रमण (Time Travel) हा आधुनिक विज्ञानातील अत्यंत आकर्षक आणि रहस्यमय विषय मानला जातो. आइन्स्टाईनच्या सापेक्षता सिद्धांतापासून ते क्वांटम भौतिकीतील अवघड समीकरणांपर्यंत, काळ कसा वळतो, ताणतो किंवा थांबतो याचा गूढ शोध चालूच आहे. परंतु भारतीय ज्ञानपरंपरेत, विशेषतः योग उपनिषद परंपरेत, काळाचा अभ्यास हा केवळ भौतिक नव्हे तर चेतनाधारित प्रक्रिया आहे. या प्राचीन योगशास्त्रीय दृष्टीकोनातून "काळभ्रमण" ही संकल्पना समजावली जाते, चेतनेची भूमिका काय आहे आणि आधुनिक विज्ञानाशी याचे कोणते साम्य दिसते याचा अभ्यासक विचार मी मांडला आहे.

वेळ प्रवासाचे अध्यात्मिक गणित

भौतिक विश्वात घड्याळावर चालणारे विश्व सूर्य आणि चंद्र यांमध्ये अस्तित्वात आहे. म्हणजेच आपल्याला Time Travelling द्वारे भूत आणि भविष्याचे ज्ञान अपेक्षित असल्यास सूर्य आणि चंद्रा पलीकडे जाणं स्वाभाविक आहे. हेच सूर्य आणि चंद्र आपल्या देहात ईडा आणि पिंगला नामक नाड्या असतात हे आधी ध्यानात घेतले पाहिजे. 

याचा गहन अर्थ असा आहे की, आपली प्राणशक्ती सूर्य चंद्र स्थित ईडा आणि पिंगला द्वारे आपल्या देहातून वाहत असेल तर तीला वळवून सुषुम्ना नाडीत प्रवाहात केली तर साधक वेळ आणि काळाच्या पलीकडे जाऊ शकतो. इथूनच Time Travelling ची सुरवात होते. 

म्हणजे साधक अशा अवस्थेत त्याच्या इंद्रियद्वारे अंतर्मनाने ध्यान योग साधून पुष्कळ वर्षे भूत आणि भविष्यकालीन दिव्या ज्ञान मिळवू शकतो. 

पाण्याच्या तळाशी असलेल्या प्राणवायू विरहित पातळात जेथे निरंतर ज्वाला किरणे असतात आणि मृत्यालोकांवरील असलेल्या प्राणवायू विरहित स्वर्ग लोक जेथे निरंतर सूर्य किरणे अशा असतात स्थानी सुद्धा Time Travelling साधनेचा दुर्लभ ज्ञान प्राप्ती हेतू उपयोग होऊ शकतो. 

या विषया संबंधीत मी भूतकाळात बरीच लिखाणे केली आहेत. त्याची लिस्ट या पोस्ट अंति बघा. 

काळाची संकल्पना: रेखीय नव्हे तर लयबद्ध प्रवाह

आधुनिक समाज काळाला 'भूत वर्तमान भविष्य' अशा रेखीय (Linear) रूपात समजतो. परंतु वैदिक ऋषींनी काळाला स्तरीय बनलेली, परिमितीपलीकडे जाणारी एक बहुस्तरीय रचना मानली आहे. 

योगदर्शनानुसार, सर्व क्षण एकाच वेळी अस्तित्वात असतात; "वर्तमान" हा फक्त त्या पानाचा अनुभव आहे ज्यावर मानवाची चेतना केंद्रित असते. त्यामुळे काळ वेळ ही बाहेर वाहणारी नदी नसून चेतनेतून वाहणारी लयबद्ध ऊर्जा आहे, असे मानले जाते.

भौतिक शरीराची मर्यादा व सूक्ष्म शरीराची क्षमता

मानवी देह नैसर्गिक नियमांनी, गुरुत्वाकर्षणाने आणि जैविक क्षयाने नियंत्रित असतो. त्यामुळे त्याचा वेळ काळभ्रमणाशी थेट संबंध मर्यादित राहतो. परंतु भारतीय योगपरंपरेत "लिंगशरीर" किंवा "सूक्ष्मशरीर" ही स्वतंत्र चेतनात्मक रचना मानली जाते, जी भौतिक नियमांपासून मुक्त आहे. काही परंपरांमध्ये याला "काळ माया शरीर" असेही वर्णन मिळते. ध्यान, प्राणायाम, एकाग्रता व समाधी यांच्या सहाय्याने हे सूक्ष्म शरीर सक्रिय झाले की व्यक्तीला भूत भविष्यकालीन अनुभव प्राप्त होत असल्याचे योग ग्रंथात वर्णन आहे.

हे अनुभव वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झालेले नसले तरी, हजारो वर्षांच्या आध्यात्मिक परंपरेने त्यांचे वर्णन जतन केले आहे.

समाधी आणि आंतरिक टाइम डिलेशन (Time Dilation)

आइन्स्टाईनच्या सिद्धांतानुसार गती आणि गुरुतत्व काळाला मंद किंवा जलद करू शकतात. योगशास्त्रात समाधीस्थितीला "आंतरिक वेळ लयबद्ध होणे" असे वर्णन केले आहे. अनेक योगसाधक ३ - ४ तास समाधीमध्ये बसल्यानंतर फक्त काही मिनिटांचाच कालावधी झाला असल्याची अनुभूती देतात. हे "आंतरकाल" आणि "बाह्यकाल" यांतील तफावतीचे अनुभव असून, ध्यानस्थितीतील विशिष्ट न्यूरोलॉजिकल परिणामांशीही याचा संबंध असू शकतो. म्हणजेच, प्राचीन योगपरंपरा आणि आधुनिक सापेक्षता सिद्धांत यांच्यात "काल विस्तार" या संकल्पनेवर आश्चर्यकारक साम्य दिसते.

भूतकाळाचा अभ्यास: बदल नाही, पण अवलोकन शक्य

वैज्ञानिक विचारात "Grandfather Paradox" सारखे विरोधाभास मांडले जातात. भूतकाळ बदलता येतो का? परंतु भारतीय परंपरा भूतकाळाला स्थिर, परंतु बहुविध स्वरूपाचा मानते. एकाच घटना अनेक संभाव्य आवृत्त्यात अस्तित्वात असू शकतात ही संकल्पना "बहुविध समयरेषा" (Multiple Timelines) म्हणून मांडली आहे.

योगदर्शनानुसार, भूतकाळ बदलता येत नाही, पण विशिष्ट ध्यानस्थितींमध्ये भूतकालीन प्रवाह दृश्यमान किंवा अनुभवायोग्य होऊ शकतात. त्यामुळे भूतकाळाच्या अनेक आवृत्त्यांचे अवलोकन करता येते, परंतु karmic law नुसार त्यात हस्तक्षेप करणे शक्य नाही.

चक्र नाडी प्रणाली: आंतरिक वर्महोलची संकल्पना

योगशास्त्रातील सर्वात आकर्षक विचार म्हणजे मानवाच्या शरीरातच एक "काळ माध्यम" अस्तित्वात असल्याचा दावा. सुषुम्ना नाडीला अस्तित्वाच्या विविध परिमाणांना जोडणारा "ऊर्ध्वाधर वर्महोल" मानले जाते. कुंडलिनी शक्तीच्या जागरणातून सूक्ष्म देहाला काळ अवकाशातील इतर स्तरांमध्ये गमन करता येते, असे वर्णन आढळते.

आधुनिक भौतिकशास्त्रातील वर्महोल सिद्धांताशी या कल्पनेचे तत्सम साम्य लक्षात घेण्याजोगे आहे, जरी ते अद्याप प्रतीकात्मक किंवा तात्त्विक मानले जाते.

क्वांटम भौतिकी आणि योगिक अनुभवांचे साम्य

क्वांटम स्तरावर कणांची अनिश्चित हालचाल, उलटा वेळ, negative time states, तसेच घटना घडण्यापूर्वी त्यांचा संकेत मिळणे. या गोष्टी आधुनिक विज्ञानालाही गुंतवतात. योगशास्त्रात "अकाल" किंवा "कालरहित अवस्था" ही समाधीत अनुभवल्या जाणाऱ्या अवस्थांना दिलेली संज्ञा आहे, जिथे वेळेची अनुक्रमणिका तुटते.

यातून योगिक अनुभव आणि क्वांटम यांत्रिकी यांच्यातील सांस्कृतिक आणि विचारपरंपरेतील समान धागे दिसतात.

काळप्रवासी स्वतःला प्रकट का करत नाहीत?

योगपरंपरेत असे मानले जाते की कोणत्याही उच्चस्तरीय साधकाला किंवा काळप्रवाशाला इतरांच्या कर्म प्रवाहात हस्तक्षेप करण्यास मनाई आहे. हे एक नैतिक आध्यात्मिक नियम आहे. म्हणूनच अशा अनुभवांचे वर्णन दुर्मिळ किंवा प्रतीकात्मक स्वरूपातच आढळते.

अनेक लोक इतिहासात "अनोळखी ज्ञानी व्यक्ती" भेटल्याची किंवा काही लोक "एका युगात गायब होऊन दुसऱ्या युगात दिसल्याची" गूढ वर्णने देतात. ज्यांचे वैज्ञानिक परीक्षण अद्याप अपुरे आहे.

उपसंहार: काळ अजागृतांसाठी, मुक्तांसाठी नाही

भारतीय योगपरंपरेचा मूलभूत निष्कर्ष असा आहे की वेळ हा विश्वाचा वस्तुनिष्ठ नियम नसून मनुष्याच्या "अज्ञान जड" अवस्थेचा परिणाम आहे. चेतनेचा विस्तार झाल्यावर, साधकाच्या अनुभवात भूत वर्तमान भविष्य ही विभागणी नष्ट होते.

काळभ्रमणाचा ( Time Travel ) सर्वोच्च अर्थ म्हणजे काळाच्या पलीकडे जाणे, म्हणजेच मोक्ष, किंवा शुद्ध चेतनास्थिती.

या दृष्टीने पाहता, काळभ्रमण हे तांत्रिक उपकरणे, वैज्ञानिक प्रयोग किंवा भौतिक यंत्रांवर अवलंबून न राहता चेतनेच्या अभ्यासातून, ध्यानातून आणि समाधीतून साधता येणारे अंतर्गत विज्ञान आहे.

ह्या पोस्टशी संबंधित माहिती लिंक खालीलप्रमाणे...

तत्व म्हणजे काय ?

आध्यात्मिक उपासनेची सुरवात कशी करावी...?

अंतरीक परिणामकारक वासना बीज कसे ओळखावे ?

नाथपंथातील प्रसिद्ध ध्यानयोग नवनाथ साधना - १ ( Nathpanthi Meditation - 1 )

थोर दत्त विभुती म्हणजे काय ?