संध्येची प्रमुख अंगे कोणती ? त्यापैकी कोणती अंगे नितांत आवश्यक आहेत ?

संध्येमध्ये प्रामुख्याने...

• १)  आचमन, 
• २)  प्राणायाम,  
• ३)  आसनविधी,  
• ४)  लघु मार्जन,  
• ५)  मंत्राचमन,  
• ६)  दीर्घ मार्जन,  
• ७)  अघमर्षण,  
• ८)  अर्घ्यदान,  
• ९)  जप (न्यास,  ध्यान,  जप),  
• १०)  उपस्थान,  
• ११)  दिक्प्रणाम,  
• १२)  गुरुवंदन,  
• १३)  देवब्राह्मणवंदन,  
• १४)  द्विराचमन अशी चौदा अंगे आहेत.  

त्यापैकी 

• १)  आचमन,  
• २)  प्राणायाम,  
• ३)  अर्घ्यदान,  
• ४)  जप,  
• ५)  द्विराचमन ही नितांत महत्वाची अंगे आहेत.  

ज्यावेळी सवड मिळेल त्यावेळी चौदा अंगांची संध्या करावी.  त्यावेळी एकशेआठ,  एकसहस्त्र जपही करावे.  सवडीचा अभाव असेल तर पंचांग (पाच अंगे असलेली) संध्या करावी.  पाच अंगे असलेली किमान संध्या खाली दिली आहे.

    १)  आचमनम्

        
केशवाय नमः।  नारायणाय  नमः।  माधवाय नमः।  गोविन्दाय नमः।  विष्णवे नमः।। मधुसूदनाय नमः।  त्रिविक्रमाय नमः।  वामनाय नमः।  श्रीधराय नमः।  हृषीकेशाय नमः।  पद्मनाभाय नमः।  दामोदराय नमः। संकर्षणाय नमः।  वासुदेवाय नमः।  प्रद्मुम्राय नमः।  अनिरुद्धाय नमः।  पुरुषोत्तमाय नमः।  अधोक्षजाय नमः।  नारसिंहाय नमः।  अच्युताय नमः।  जनार्दनाय नमः।  उपेन्द्राय नमः।  हरये नमः।  श्रीकृष्णाय नमः।।

   २)  प्राणायामः

प्रणवस्य परब्रह्म ऋषिः।  परमात्मा देवता।  दैवीगायत्री छंदः।  समस्त-व्याह्यतिनां प्रजापतिः प्रजापतिर्बृहती।  गायत्र्या गाथिनो  विश्वामित्र ऋषीः।  सविता देवता गायत्री छंदः।  प्राणायामे विनियोगः।।  (प्राणायाम करावा)  ममोपात्तदुरितक्षयद्वारा श्रीपरमेश्वप्रीत्यर्थं प्रातः (सायं)  सन्ध्यामुपासिष्ये।।  (पाणी सोडावे).

   ३)  अर्घ्यदानम्

(अ)  प्रातःकाले  सूर्यार्घ्यदानम्

गायत्र्या विश्वमित्रः सविता गायत्री श्रीसूर्याय अर्घ्यदाने विनियोगः।  (गायत्रीमंत्र)  श्रीसूर्यनारायण इदमर्घ्यं दतं न मम।
(असे म्हणून ओंजळीतून जल ताह्मणात सोडावे.)
ॐ आपोज्योति रसोमृतम्  - ब्रह्मभूर्भुवः स्वरोम् ।
(असे म्हणून उजव्या हाताने कानास स्पर्श करावा.)

वरीलप्रमाणे उभ्याने एकूण तीन अर्घ्ये द्यावीत.  संध्येचा काल जर ओलांडला असेल तर आणखी एक जादा अर्घ्य द्यावे. आचमन करावे.

(ब)  सायंकाले वरुणार्घ्यदानम्

गायत्र्या विश्वमित्रः सविता गायत्री श्रीवरुणाय अर्घ्यदाने विनियोगः।
(गायत्री मंत्र)  श्रीवरुणाय इदमर्घ्यं दत्तं न मम ।
(असे म्हणून ओंजळीतून जल ताह्मणात सोडावे.)
  ॐ आपोज्योति रसोमृतं ब्रह्मभूर्भुवःस्वरोम् ।
(असे म्हणून उजव्या हाताने उजव्या कानास स्पर्श करावा.)
वरीलप्रमाणे उभ्याने एकूण तीन अर्घ्ये द्यावीत.  संध्येचा काल जर ओलांडला असेल तर आणखी एक जादा अर्घ्य द्यावे. आचमन करावे.

(४)  जप

गायत्र्या विश्वामित्रः  सविता गायत्री न्यासे जपे च विनियोगः ।

ॐ तत्सवितुर्हृदयाय नमः ।  वरेण्यं शिरसे स्वाहा ।  भर्गोदेवस्य शिखायै वषट् ।  धीमहि कवचाय हुं।  धियो यो नो नेत्रत्रयाय वौषट् ।  प्रचोदयात् अस्त्राय फट् ।

(अ)  प्रातःसंध्याःध्यानम्

बालां बालादित्यमण्डलमध्यस्थां रक्ताम्बरानुलेपनस्त्रागाभरणां चतुर्वक्त्रां दण्डकमण्डल्वक्षसूत्र अभयांक - चतुर्भुजां हंसासनारूढां ब्रह्मदैवत्यामृग्वेदमुदाहरन्तीं   भूर्लोकाधिष्ठात्रीं  गायत्रीं नाम देवतां ध्यायमि।

आगच्छ वरदे देवि जपे मे सन्निधौ भव।  गायन्तं त्रायसे गायत्री त्वं ततः स्मृता ।।
(गायत्री मंत्राचा १०,  २८ किंवा १०८ वेळा जप करावा.)  पुन्हा न्यास करावेत.

(ब)  सायंसंध्याध्यानम्

वृद्धां वृद्धांदित्यमण्डलमध्यस्थां कृष्णाम्बरानुलेपनस्त्रगाभरणां चतुर्वक्त्रां
दण्डकमण्डल्वक्षसूत्रां  -  अभयांक-चतुर्भुजां गरुडासनरूढां विष्णुदैवत्यां सामवेदमुदाहरन्तीं स्वर्लोकाधिष्ठात्रीं सत्यवतीं नाम देवतां ध्यायामि।
आगच्छ वरदे देवि जपे मे सन्निधौ भव।  गायन्तं त्रायसे यस्माद् गायत्री त्वं ततः स्मृता ।।

(गायत्री मंत्राचा १०,  २८ किंवा १०८ वेळा जप करावा.)  पुन्हा न्यास करावेत.

(५)  द्विराचमनम्

केशवाय नमः।  नारायणाय  नमः।  माधवाय नमः।  गोविन्दाय नमः। केशवाय नमः।  नारायणाय नमः।  माधवाय नमः।  गोविन्दाय नमः।।  विष्णवे नमो । विष्णवे नमो।  विष्णवे नमः ।।

ह्या पोस्टशी संबंधित माहिती लिंक खालीलप्रमाणे...

सहज समाधी योग : नाम प्राणायाम व त्रिवेणी बंध

ध्यान कसे करावे, अनाहत चक्र ( Anahata Chakra ) साधना व सद्गुरु ध्यानयोग ( Meditation )

आत्मरत्न ( Soul Gem ) म्हणजे काय ? माणुस का भरकटतो ?

नासिकाग्र त्राटक ( Nosetip Tratak ) - सुषुम्नेतील राजमार्गद्वार कसे ओळखावे ?

शरीर रचना विज्ञान ( Body structure ) आध्यात्मिक क्षेत्र

सर्व स्वामीं, शिवभक्तांसाठी कालभैरवाष्टकम् व श्री शिवलीलामृत साधना पद्धती...!!! ( Shivyog )